Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar (DAO’lar), kripto dünyasında ortaya çıkan en heyecan verici gelişmelerden biri. Blockchain ve kripto ekosisteminin hayati bir parçası olma yolunda hızla ilerleyen DAO’ların pek çok kullanım alanı var. Bu bültende DAO’ları yakından inceleyeceğiz.
DAO Nedir?
DAO, Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon (Decentralized Autonomous Organization) anlamına gelen bir kısaltma. DAO ortak bir misyon için çalışan, toplu olarak sahip olunan, blockchain tarafından yönetilen bir organizasyon. Ayrıca, paylaşılan bir kripto cüzdanına sahip çevrimiçi bir topluluk olarak da tanımlanabilir.
DAO temelde blockchain teknolojisinin sağladıkları sayesinde toplulukların, şirketlerin veya her tür organizasyonun merkezi liderlik olmadan yönetilmesini sağlayan bir Web3 yapısı.
Web’in gelişimini incelediğimiz ikinci bülteni buradan tekrar inceleyebilir, Web1 Web2 ve Web3 kavramlarını hatırlayabilirsin.
Çoğu blockchain tabanlı merkezi olmayan uygulama (DApps) için Ethereum kullanılıyor fakat Solana, Cardano gibi blockchain ağlarında da DAO’lar var.
Etherum.org DAO’ları şöyle tanımlamış:
- Merkezi liderliği olmayan, üyelere ait topluluklar.
- İnternette tanımadığınız kişilerle iş birliği yapmanın güvenli bir yolu.
- Belirli bir nedene para yatırmak için güvenli bir yer.
DAO’lar, dünya çapında benzer düşünen insanlarla çalışmanın etkili ve güvenli bir yolu. Üyeleri tarafından toplu olarak sahip olunan ve yönetilen, internet tabanlı bir işletme gibi düşünülebilecek DAO’larda kararlar, kuruluştaki herkesin söz sahibi olmasını sağlamak için teklif ve oylama ile yönetilir. Harcamalarla ilgili kurallar da DAO’nun içinde smart contract denilen kod aracılığıyla yerleştirilmiştir.
DAO’lar Nasıl Çalışır?
Bir DAO’nun bel kemiği, DAO’nun akıllı sözleşmesidir(smart contract). Sözleşme, organizasyonun kurallarını belirler ve grubun hazinesini tutar. Sözleşme Ethereum’da yayınlandığı andan itibaren kimse oylama olmadan kuralları değiştiremez. Birisi koddaki kurallara veya mantığa uymayan bir şey yapmaya çalışırsa, başarılı olamaz ve hazinenin de akıllı sözleşme tarafından belirlenmesi, kimsenin grubun onayı olmadan hazinedeki parayı harcayamayacağı anlamına gelir. Bu da DAO’ların merkezi bir otorite ihtiyacını ortadan kaldırır. Bunun yerine, grup kararları toplu olarak alınır ve oylar tamamlandığında ödemeler otomatik olarak yetkilendirilir.
Neden DAO’lara ihtiyacımız var?
Finansman ve para içeren bir organizasyon başlatmak, çalıştığınız kişilerle ileri düzeyde güven gerektirir. Fakat yalnızca internette etkileşimde bulunduğunuz birine güvenmek zordur.
DAO’larla gruptaki başka kimseye güvenmeniz gerekmez, yalnızca DAO’nun %100 şeffaf ve herkes tarafından doğrulanabilir koduna güvenmeniz yeterlidir. Bu durum da küresel iş birliği ve koordinasyon için birçok yeni fırsat sunar.
DAO’larda:
- Genelde hiyerarşik olmayan ve tamamen demokratikleştirilmiş bir düzen vardır.
- Herhangi bir değişikliğin uygulanması için üyeler tarafından oylama yapılması gereklidir.
- Oylar toplanır ve sonuç güvenilir bir aracıya ihtiyaç duyulmadan otomatik şekilde uygulanır.
- Tüm etkinlikler şeffaftır ve tamamen halka açıktır.
DAO’ların Güçlü Yanları:
- Dahil olmak/ayrılmak için kolaylık
- Hız
- Uyum
- Şeffaflık
- Merkezi olmayan yönetişim
- Akıllı sözleşme otomasyonu
- Deney alanı yaratma esnekliği
- Token tabanlı teşvikler
DAO’ların Gelişime Açık Yanları:
- Yasal belirsizlik
- Olası güvenlik açıkları
- Free-riding (kaytarmak, hazıra konmak)
- Vergi belirsizliği
- Açıkça tanımlanmamış rollerin eksikliği
- Zor gayriresmi koordinasyon
DAO Kullanım Örnekleri
DAO’lar pek çok farklı amaca hizmet edebilir. Örneğin:
- Hayır kurumu: Dünya üzerindeki herhangi birinden üyelik ve bağış kabul edebilirsiniz ve grup, bağışları nasıl harcamak istediğine karar verebilir.
- Freelancer ağı: Fonlarını ofis alanları ve yazılım abonelikleri için havuzlayan bir yüklenici ağı oluşturulabilir.
- Girişimler ve hibeler: Yatırım sermayesini bir araya toplayan ve desteklenecek girişimlere oy veren bir girişim fonu oluşturulabilir. Geri ödenen para daha sonrasında DAO üyeleri arasında yeniden dağıtılabilir.
- Sosyal DAO’lar: En ayrıcalıklı DAO gruplarından biri olan Sosyal DAO’ları belirli miktarda DAO token satın alınarak üyelik kazanılan özel kulüpler olarak düşünebilir.
- Sosyal Etki DAO’ları(impact DAO’s): Sosyal etkiyi odağına alıp, karşılanmamış ihtiyaçları karşılamak için yeni yapı taşları, ekonomiler ve organizasyonların oluşturulmasına öncülük edebilir.
DAO’lar hala emekleme aşamasında olmasına rağmen şimdiden çok şey başardılar ve etki açısından sınırsız bir potansiyele sahipler. DAO’ların açık, merkezi olmayan, toplum temelli kuruluşlar olarak doğası, kar amacı gütmeyen kuruluşların geleneksel hiyerarşik yapılarının aksine, tabandan ve toplum düzeyinde karar vermenin önemine daha fazla vurgu yapıyor. Bu yüzden sosyal etki sektörüne mükemmel bir şekilde katkıda bulunabilirler.
DAO’lar çok uzak olmayan bir gelecekte sosyal etki ekosisteminin hayati bir parçası olabilir!
Etki DAO’su Örnekleri
- KlimaDAO: Her bir token’ın bir ton doğrulanmış, tokenize edilmiş karbon azaltımıyla desteklendiği “karbon destekli, algoritmik bir dijital para birimi” oluşturarak iklim değişikliğine karşı yenilikçi bir yaklaşım benimsiyor.
- SeedClub: Geliştiricilerin başarılı sosyal tokenlar oluşturmasına yardımcı olan bir sosyal token kuluçka makinesidir.
- ReFi DAO: İnsanlar ve gezegen üzerindeki etkiyi hızlandırma misyonuyla yola çıkan bir startup topluluğu.
- HerStory DAO: Özellikle NFT alanında marjinal kripto yaratıcılarının çalışmalarının kuluçka süreçlerine yardımcı olan bir kolektif olarak hareket ediyor ve sanat alanına eşitlik getirmeye yardımcı oluyor.
- Climate DAO: Birçok sosyal etki DAO’su gibi ClimateDAO da iklim değişikliğiyle mücadeleye odaklanıyor. Ancak, sosyal değişimi gerçekleştirmenin bir aracı olarak aktivist yatırıma odaklanarak çok daha farklı bir yaklaşım benimsiyorlar.
- Protein DAO: İnsanların ve fikirlerin büyümesine yardımcı olan, kültürel olarak meraklılar için işbirlikçi bir topluluk.
- Earthist DAO: Rejeneratif, toksik olmayan tarım ve üretim gücüne inanan bir topluluk.
İleri Okuma
- World Economic Forum’un Haziran 2022'de yayınladığı ‘Decentralized Autonomous Organizations: Beyond the Hype’ isimli white paper’ını buradan okuyabilirsin.
- ‘Blockchain and the emergence of Decentralized Autonomous Organizations (DAOs): An integrative model and research agenda’ makalesini buradan okuyabilirsin.
ReFi Türkiye Podcast 🎧️
🌱 ReFi Türkiye programı kapsamında , Web3 üzerine düşünen ve inşa eden öncülerle gerçekleştirdiğimiz podcast serimiz yayında. Yeni bölümler çok yakında!
Web teknolojileri ile etki ekosisteminin kesişim alanlarını konu alan bölümleri Spotify, Apple Podcasts, Soundcloud ve Spreaker üzerinden dinleyebilirsin. Ayrıca bölümler içinde duyacağın kodla, podcast bölümleri için özel olarak hazırladığımız NFT’leri alabilirsin! 👀
Web3 Film Deneyimi
Warner Bros Discovery (WBD) kısa süre önce ev eğlencesi bölümünün ilk NFT filmi Lord of Rings: The Fellowship of The Ring’i içerik blok zinciri öncüsü Eluvio ile işbirliği içinde yayınladığını duyurdu.